“ग्रामपंचायत अनियमितता ओळखण्याचा सोपा मार्गदर्शक”

 🌾 ग्रामपंचायतमध्ये अनियमितता कशी ओळखावी? — सामान्य नागरिकांसाठी स्पष्ट मार्गदर्शक

गावच्या विकासासाठी ग्रामपंचायत हा सर्वात महत्वाचा सरकारी घटक असतो. पण अनेकदा चुकीचे काम, अपारदर्शकता किंवा निधीचा गैरवापर यामुळे गावाच्या प्रगतीला खीळ बसते.

सुदैवाने, नागरिकांकडे एक शक्तिशाली हक्क आहे — माहिती अधिकार (RTI). RTI च्या मदतीने ग्रामपंचायतचे कामकाज तपासता येते आणि अनियमितता दिसून येऊ शकते.

हा लेख तुम्हाला सांगतो की कुठल्या गोष्टी तपासल्या तर अनियमितता सहज उघडकीस येते.

✅ १) कागदावर विकास — प्रत्यक्षात काहीच नाही

ही सर्वात सामान्य अनियमितता.

कागदावर रस्ता झाला

कागदावर नळयोजना पूर्ण

कागदावर शौचालय बांधले

→ पण गावात प्रत्यक्ष काहीच नाही!

हे तपासण्याची कागदपत्रे:

➡️ Before–After फोटो, Measurement Book (MB), कामाचे बिल.

) मोजमापनात वाढवाचढाव

कामाची लांबी, रुंदी, खोली कागदावर जास्त दाखवून बिल वाढवतात.

उदा. – 100 मीटर रस्त्याऐवजी 150 मीटर दाखवणे.

तपासायची कागदपत्रे:

➡️ MB, अंदाजपत्रक, साइटवरील प्रत्यक्ष मोजणी.

---

✅ ३) एकाच कामावर 2–3 वेळा खर्च दाखवणे

एकाच गटारावर वारंवार खर्च

एकाच पाईपलाइनला दोन वेगवेगळी कामे दाखवणे

तपासायची कागदपत्रे:

➡️ कामांची यादी (Works Register), बिलांची तुलना.

---

✅ ४) निविदा प्रक्रिया न करता ओळखीच्या कंत्राटदाराला काम देणे

ओपन टेंडर / कोटेशन न घेता थेट काम देणे ही मोठी अनियमितता आहे.

तपासायची कागदपत्रे:

➡️ निविदा कागदपत्रे, कोटेशन, तांत्रिक मंजुरी.

---

✅ ५) मनरेगामधील हेराफेरी

हजर्‍या खोट्या

मजुरांच्या नावावरून पैसे काढले, पण ते कामाला गेलेच नाहीत

तपासायची कागदपत्रे:

➡️ हजर्‍या (Muster), MIS रिपोर्ट.

---

✅ ६) लाभार्थी निवडीत अपात्र लोकांना फायदा

घरकुल, शौचालय, नळजोडणी यामध्ये अपात्र व्यक्तींना लाभ दिला जातो.

तपासायची कागदपत्रे:

➡️ लाभार्थी यादी, मंजुरीची कारणपत्रके.

---

✅ ७) नातेवाईकवाद (Nepotism)

सरपंच, सचिव किंवा कर्मचारी यांच्या नातेवाईकांना

जास्तीतजास्त कामे किंवा फायदे मिळणे.

तपासायची कागदपत्रे:

➡️ लाभार्थी/कामांची यादी.

---

✅ ८) खरेदीमध्ये फुगवलेले दर

सामान 100 रुपयाला मिळतो, पण बिल 300 रुपयाचे लावले जाते.

तपासायची कागदपत्रे:

➡️ बिल, स्टॉक रजिस्टर, खरेदी निर्णय पत्र.

---

✅ ९) ग्रामसभा नोंदी खोट्या

ग्रामसभा न घेता नोंदवहीत सही

लोकांच्या सही बनावट

तपासायची कागदपत्रे:

➡️ ग्रामसभा ठराव, उपस्थिती नोंद, व्हिडिओ (असल्यास).

---

✅ १०) काम पूर्णता प्रमाणपत्र नसताना बिल पास

Technical Assistant/BDO यांनी सही न करताही बिल पास केले जाते.

तपासायची कागदपत्रे:

➡️ Completion Certificate (CC), Technical Sanction.

---

⚠️ एक महत्त्वाची गोष्ट — कागदपत्रे मिळत नाहीत

PIO जर म्हणतो:

“फाईल हरवली”

“नोंदी नाहीत”

“सापडत नाही”

तर तीच स्वतःमध्ये मोठी अनियमितता आहे.

अशावेळी First Appeal करून तक्रार करणे योग्य.

---

📝 RTI हा सर्वात प्रभावी मार्ग

ग्रामपंचायत पारदर्शक ठेवण्याचा सर्वात असरदार मार्ग म्हणजे

सोप्या भाषेत RTI वापरणे.

RTI मधून मागावी लागणारी कागदपत्रे:

कॅशबुक

कामांची यादी

अंदाजपत्रक

मोजमाप पुस्तके

बिल

ग्रामसभा नोंदी

स्टॉक रजिस्टर

ऑडिट रिपोर्ट

लाभार्थी यादी

ही कागदपत्रे मिळाली की अनियमितता स्वतःच उघड होते.

---

🌟 गावासाठी करा — सुज्ञ नागरिकाची भूमिका

तुम्ही विचारपूर्वक आणि पुराव्याच्या आधारे प्रश्न विचारलेत तर

गावातील चांगल्या लोकांचा पाठिंबा आपोआप मिळतो.

गावाचा विकास म्हणजे:

कोणाच्या विरोधात जाणे नाही,

पण भ्रष्ट आणि चुकीच्या व्यवस्थेविरुद्ध उभे राहणे आहे.