1) झोपडीतून ज्वालामुखी (Volcano Experiment)

साहित्य: बॅकिंग सोडा, साखर, लाल रंग, व्हिनेगर, छोटा कंटेनर

कृती:

1. कंटेनरमध्ये बॅकिंग सोडा ठेवा.

2. लाल रंग मिसळा.

3. व्हिनेगर ओता आणि पाहा ज्वालामुखी फटाफट फुटत आहे!

शिक्षण: रासायनिक प्रतिक्रिया कशी होते, याचे प्रात्यक्षिक.

---

2) उड्डाणारे अंडी (Floating Egg Experiment)

साहित्य: अंडी, पाणी, मीठ

कृती:

1. ग्लासमध्ये पाणी भरा.

2. अंडी सोडा – ते डुबल जाईल.

3. हळूहळू मीठ घाला – अंडी उडी मारून पाण्यावर राहते!

शिक्षण: घनता (Density) आणि तरल पदार्थाचे नियम.

---

3) रंगीत फुलांचे पाणी (Capillary Action Experiment)

साहित्य: फुलं, रंगीत पाणी, काचेचे ग्लास

कृती:

1. फुलं रंगीत पाण्यात ठेवा.

2. काही तासांनी फुलांचे पाणी रंगीत होतं.

शिक्षण: पाण्याचा प्रवाह आणि वनस्पतीतील जलसंवहन.

---

4) हवेचा दाब (Balloon Experiment)

साहित्य: बॅलून, बाटली

कृती:

1. बाटलीत बॅलून फिट करा.

2. बाटली दाबा – बॅलून फुगते!

शिक्षण: हवा दाबामुळे कशी वागते, Science in Action.

---

5) कागदी जहाज जलावर (Paper Boat Experiment)

साहित्य: कागद, पाणी भरलेली बॅसिन

कृती:

1. कागदाचे छोटे जहाज तयार करा.

2. पाण्यात सोडा – ते तरंगते.

शिक्षण: तरल पदार्थात वस्तू कशा तरंगतात, buoyancy.

 🌾 ग्रामपंचायतमध्ये अनियमितता कशी ओळखावी? — सामान्य नागरिकांसाठी स्पष्ट मार्गदर्शक

गावच्या विकासासाठी ग्रामपंचायत हा सर्वात महत्वाचा सरकारी घटक असतो. पण अनेकदा चुकीचे काम, अपारदर्शकता किंवा निधीचा गैरवापर यामुळे गावाच्या प्रगतीला खीळ बसते.

सुदैवाने, नागरिकांकडे एक शक्तिशाली हक्क आहे — माहिती अधिकार (RTI). RTI च्या मदतीने ग्रामपंचायतचे कामकाज तपासता येते आणि अनियमितता दिसून येऊ शकते.

हा लेख तुम्हाला सांगतो की कुठल्या गोष्टी तपासल्या तर अनियमितता सहज उघडकीस येते.

✅ १) कागदावर विकास — प्रत्यक्षात काहीच नाही

ही सर्वात सामान्य अनियमितता.

कागदावर रस्ता झाला

कागदावर नळयोजना पूर्ण

कागदावर शौचालय बांधले

→ पण गावात प्रत्यक्ष काहीच नाही!

हे तपासण्याची कागदपत्रे:

➡️ Before–After फोटो, Measurement Book (MB), कामाचे बिल.

) मोजमापनात वाढवाचढाव

कामाची लांबी, रुंदी, खोली कागदावर जास्त दाखवून बिल वाढवतात.

उदा. – 100 मीटर रस्त्याऐवजी 150 मीटर दाखवणे.

तपासायची कागदपत्रे:

➡️ MB, अंदाजपत्रक, साइटवरील प्रत्यक्ष मोजणी.

---

✅ ३) एकाच कामावर 2–3 वेळा खर्च दाखवणे

एकाच गटारावर वारंवार खर्च

एकाच पाईपलाइनला दोन वेगवेगळी कामे दाखवणे

तपासायची कागदपत्रे:

➡️ कामांची यादी (Works Register), बिलांची तुलना.

---

✅ ४) निविदा प्रक्रिया न करता ओळखीच्या कंत्राटदाराला काम देणे

ओपन टेंडर / कोटेशन न घेता थेट काम देणे ही मोठी अनियमितता आहे.

तपासायची कागदपत्रे:

➡️ निविदा कागदपत्रे, कोटेशन, तांत्रिक मंजुरी.

---

✅ ५) मनरेगामधील हेराफेरी

हजर्‍या खोट्या

मजुरांच्या नावावरून पैसे काढले, पण ते कामाला गेलेच नाहीत

तपासायची कागदपत्रे:

➡️ हजर्‍या (Muster), MIS रिपोर्ट.

---

✅ ६) लाभार्थी निवडीत अपात्र लोकांना फायदा

घरकुल, शौचालय, नळजोडणी यामध्ये अपात्र व्यक्तींना लाभ दिला जातो.

तपासायची कागदपत्रे:

➡️ लाभार्थी यादी, मंजुरीची कारणपत्रके.

---

✅ ७) नातेवाईकवाद (Nepotism)

सरपंच, सचिव किंवा कर्मचारी यांच्या नातेवाईकांना

जास्तीतजास्त कामे किंवा फायदे मिळणे.

तपासायची कागदपत्रे:

➡️ लाभार्थी/कामांची यादी.

---

✅ ८) खरेदीमध्ये फुगवलेले दर

सामान 100 रुपयाला मिळतो, पण बिल 300 रुपयाचे लावले जाते.

तपासायची कागदपत्रे:

➡️ बिल, स्टॉक रजिस्टर, खरेदी निर्णय पत्र.

---

✅ ९) ग्रामसभा नोंदी खोट्या

ग्रामसभा न घेता नोंदवहीत सही

लोकांच्या सही बनावट

तपासायची कागदपत्रे:

➡️ ग्रामसभा ठराव, उपस्थिती नोंद, व्हिडिओ (असल्यास).

---

ग्रामपंचायतमध्ये आढळणाऱ्या  प्रमुख अनियमितता
(तुमच्या RTI कागदपत्रांमध्ये यावर माहीती मागता येते)

1) कागदावर काम — प्रत्यक्ष काम नाही
रस्ता केले दाखवतात पण प्रत्यक्ष रस्ता नाही
नळयोजना कागदावर पूर्ण, पण गावात पाण्याची सोय नाही
शौचालय कागदावर पूर्ण, प्रत्यक्ष बांधलेलेच नाही
✔ हे _before-after फोटो, MB, बिल पाहून पकडता येते.
2) मोजमापात (Measurement Book) वाढवाचढाव 100 मीटरचे काम 150 मीटर दाखवतात जाडीत, रुंदीत खोटे मोजमाप
✔ MB व प्रत्यक्ष मोजणीमध्ये विसंगती पाहून लगेच कळते.
3) एकाच ठिकाणी पुन्हा-पुन्हा पैसा खर्च केला दाखवणे एका गटारावर 2–3 वेळा खर्च दाखवणे एकाच पाईपलाईनची 2 कामे दाखवणे
✔ RTI मधील कामांची यादी तपासून आढळते.
4) निविदा प्रक्रिया न करता थेट “ओळखीच्या” कंत्राटदाराला काम देणे
Quotations दिलेच नाहीत
Tender कागदपत्रे नाहीत
✔ सर्व कोटेशन/निविदा कागदपत्रे RTI मधून मागवता येते.
5) मनरेगामधील भगीदारी
मनरेगा कामे कागदावर, पण हजर्‍या खोट्या
मजुरांच्या नावाने पैसा काढला, पण मजूर कामाला गेलेच नाहीत
✔ MIS रिपोर्ट व हजर्‍या तपासल्यावर पकडता येते.
6) लाभार्थी यादीत अपात्र लोक
घरकुल, पाणी कनेक्शन, शौचालयात
श्रीमंतांना लाभ
कुटुंबातील एकापेक्षा जास्तांना लाभ
✔ घरकुल यादी, फोटो, प्रत्यक्ष पडताळणी.
7) सरपंच/सचिव यांच्या नातेवाईकांना जास्त लाभ
कोट्यवधींची कामे नातेवाईकांच्या पत्त्यावर
त्यांनाच शौचालय/पाण्याचे कनेक्शन
✔ निवडलेली नावे पाहून अडचण वाढते.
8) खरेदीमध्ये मोठे घोटाळे
टाकलेल्या बिलांमध्ये दर जास्त
स्टॉक रजिस्टरमध्ये अख्खा माल दाखवला — पण वस्तू प्रत्यक्ष नाही
✔ बिल व स्टॉक रजिस्टर तपासल्यावर कळते.
9) ग्रामसभा नोंदी खोट्या
ग्रामसभा झालीच नाही पण नोंद केली
लोकांच्या सही बनावट
✔ आपल्याकडे प्रत्यक्ष गावाचे लोकही प्रमाण देऊ शकतात.
10) कागदपत्रांमध्ये दुरुस्ती, बदल, खोडामोड
आकडे बदललेले
फाईलमध्ये तारीखा बदललेल्या
✔ हे certified copies मधून दिसते.
11) काम पूर्णता प्रमाणपत्र (CC) न देता बिल पास करणे
Technical Assistant, BDO यांच्या सही नसताना पैसे दिलेले
✔ पूर्णता प्रमाणपत्र RTI मधून मागवा.
12) कामे मंजूर नसताना खर्च
Administrative Sanction/Technical Sanction नसताना काम झालं दाखवणे.
13) पाणीपुरवठा आणि लाईट बिलांमध्ये हेराफेरी
योजनेच्या नावाने बिल वाढवून दाखवणे
वापर नसतानाही मोठा खर्च.
14) मृत व्यक्तींना लाभ देणे (खूप कॉमन)
जुनी यादी कॉपी करताना झालेली फसवणूक
✔ मतदान यादी व लाभार्थी यादी तुलना करा.
15) ग्रामपंचायत कर वसुलीत अपहार
बिले नोंदवहीत दाखवली पण प्रत्यक्ष रक्कम जमा नाही
✔ Cash Book व Receipt Book तुलना करा.
16) अनधिकृत स्थानांतरण/नाव नोंद बदल
7/12, हक्कपत्रात बदल करताना नियमभंग.
17) कामे रद्द — पण पैसे खर्च झाले दाखवणे
काम मंजूर झालेले पण प्रत्यक्ष केले नाही.
18) अत्यावश्यक कागदपत्रे उपलब्ध नाहीत
जर कागदपत्रे “हरवली”, “सापडत नाहीत”, “नाही” असे म्हणाले तर ते स्वतःच:  मोठ्या अनियमिततेचे प्रमाण आहे आणि त्यावर अपीलीय अधिकार्‍याकडे तक्रार होऊ शकते.

 📝 MPSC म्हणजे काय? (Basic Information)

महाराष्ट्र लोकसेवा आयोग (MPSC) हा महाराष्ट्र सरकारचा एक संवैधानिक संस्था आहे. या आयोगामार्फत राज्य सरकारच्या विविध विभागांसाठी अधिकारी व कर्मचारी यांची निवड केली जाते. UPSC (Union Public Service Commission) प्रमाणेच MPSC हा राज्यस्तरीय आयोग आहे.

---

📌 MPSC चे महत्व

महाराष्ट्रातील युवकांना शासकीय सेवेत जाण्याची मोठी संधी.

प्रशासन, कायदा-सुव्यवस्था, विकास यामध्ये थेट सहभाग.

स्थिर करिअर + सामाजिक प्रतिष्ठा.

---

🎯 MPSC अंतर्गत प्रमुख परीक्षा

1. राज्यसेवा परीक्षा (State Services Exam – Rajyaseva)

2. पोलीस उपनिरीक्षक (PSI)

3. सहाय्यक (Assistant)

4. कर निरीक्षक (STI – Sales Tax Inspector)

5. गट-ब, गट-क सेवा परीक्षा

---

🗂️ MPSC परीक्षा रचना (Rajyaseva Main Example)

1. Preliminary Exam (प्रिलिम)

ऑब्जेक्टिव्ह प्रकार

दोन पेपर्स (GS + CSAT)

2. Mains Exam (मुख्य परीक्षा)

वर्णनात्मक व विश्लेषणात्मक प्रश्न

सहा पेपर्स

3. Interview (मुलाखत)

व्यक्तिमत्व चाचणी

50–100 गुणांच्या आसपास

---

📖 अभ्यासासाठी मुख्य विषय

इतिहास (भारतीय + महाराष्ट्राचा इतिहास)

भूगोल (भारत व महाराष्ट्र)

भारतीय राज्यघटना व राजकारण

अर्थशास्त्र व चालू घडामोडी

विज्ञान व तंत्रज्ञान

पर्यावरण व सामान्य ज्ञान

---

✅ सुरुवातीसाठी टिप्स

NCERT व राज्य मंडळाची पुस्तके वाचायला सुरुवात करा.

चालू घडामोडी (Current Affairs) दररोज वाचा.

मागील प्रश्नपत्रिका (Previous Year Papers) सोडवा.

अभ्यासासाठी वेळापत्रक बनवा आणि सातत्य ठेवा.

---

✨ निष्कर्ष

MPSC ही महाराष्ट्रातील विद्यार्थ्यांसाठी एक सुवर्णसंधी आहे. योग्य नियोजन, नियमित अभ्यास आणि आत्मविश्वासाने तुम्ही नक्कीच यश मिळवू शकता.

---

पुण्यश्लोक अहिल्यादेवी होळकर ग्रामीण तीर्थक्षेत्र / यात्रास्थळ विकास योजना

• ग्रामीण भागातील तीर्थक्षेत्रांच्या ठिकाणी भाविकांना पायाभुत सुविधा उपलब्ध करण्यासाठी वित्तीय मर्यादा रु. २ कोटी वरुन रु. ५ कोटी.

• 'पुण्यश्लोक अहिल्यादेवी होळकर ग्रामीण यात्रास्थळ योजना' 'ब वर्ग' असे योजेनेचे नामकरण.

• या योजने अंतर्गत एकुण ४९६ तिर्थक्षेत्रांना 'ब वर्ग' दर्जा.

• २०२२-२३ मध्ये ११९ व सन २०२३-२४ मध्ये १५ अशा जवळपास १३४ तीर्थक्षेत्रांना 'ब वर्ग' दर्जा प्रदान.

• २०२२ ते २०२४ मध्ये एकुण १७० 'ब वर्ग' तीर्थक्षेत्रांच्या पायाभुत सोई-सुविधा विकासासाठी प्रशासकीय मान्यता. उर्वरित तीर्थक्षेत्रांच्या

विकास कामांना प्रशासकीय मान्यता देण्याचे प्रस्तावित.

• मोठ्या तीर्थक्षेत्र आराखड्यासाठी वित्तीय मर्यादा रु. ५ ते २५ कोटी व पुण्यश्लोक अहिल्यादेवी होळकर ग्रामीण तीर्थक्षेत्र विकास योजना असे नामकरण.

• योजनेअंतर्गत एकुण २० मोठया तिर्थक्षेत्रांना मान्यता.

• पुण्यश्लोक अहिल्यादेवी होळकर ग्रामीण तीर्थक्षेत्र योजना 'ब वर्ग' अंतर्गत श्री संत सेवालाल महाराज, पोहरादेवी ता. मानोरा, जि. वाशिम या तीर्थक्षेत्राच्या विकास कामांना रु. ३९७.७४ कोटीची प्रशासकीय मान्यता. रु. १७७.०९ कोटी निधी वितरीत.

• उमरी व पोहरादेवी ता. मानोरा, जि. वाशिम या तीर्थक्षेत्राच्या विकास कामांना रु. ३२६.२४ कोटींची प्रशासकीय मान्यता. रु.१५३.९१ कोटी निधी वितरीत.

• पुण्यश्लोक अहिल्यादेवी होळकर ग्रामीण तीर्थक्षेत्र विकास योजनेअंतर्गत ६ मोठ्या तीर्थक्षेत्रांच्या विकास आराखड्यांना उच्चाधिकार समितीची मान्यता प्रदान व मा. मुख्यमंत्री महोदयांच्या अध्यक्षतेखालील शिखर समितीसमोर सादर करण्याची कार्यवाही सुरु.

 प्रधानमंत्री आवास योजना - ग्रामीण (६०% केंद्र आणि ४०% राज्य पुरस्कृत):

• ग्रामीण विकास मंत्रालय, भारत सरकार यांच्यामार्फत दि. १ एप्रिल, २०१६ पासून प्रधानमंत्री आवास योजना-ग्रामीण राबविण्यात येते.

योजनेंतर्गत प्राप्त होणाऱ्या उद्दिष्टांच्या ६०% उद्दिष्ट हे अनुसूचित जाती/अनुसूचित जमाती (SC/ST) साठी, इतर (Others) - २५% व अल्पसंख्यांक (Minority) -१५% व ५% उद्दिष्ट दिव्यांग व्यक्तींसाठी राखीव.

लाभार्थ्यांची निवड दि. ०१/०८/२०१६ रोजीच्या मार्गदर्शक सूचनेनुसार, सामाजिक, आर्थिक व जात सर्व्हेक्षण (SECC-2011) माहितीच्या आधारे व सन २०१८-१९ मध्ये आवास प्लस सर्वेक्षणाच्या आधारे ग्रामसभेमार्फत करण्यात येते.

 घरकूल मार्ट :

• लाभार्थ्यांना घरकूल बांधकाम साहित्य दगड, विटा, वाळू, सिमेंट, दारे, खिडक्या, छताचे साहित्य, वाजवी दरात व नजीकच्या ठिकाणी उपलब्ध करून देण्यासाठी महिला स्वयंसहायता गट / ग्राम संघ / प्रभाग संघ / विविध कार्यकारी सेवा सहकारी संस्था / शेतकरी उत्पादक कंपनी, संस्थाद्वारे राज्यात १,८३९ घरकूल मार्ट सुरु.